Inwazyjne zakażenia pneumokokami lub meningokokami stanowią bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia. Do obu zakażeń dochodzi drogą kropelkową (podczas kaszlu czy kichania) lub poprzez kontakt z osobą chorą albo bezobjawowym nosicielem. Narażeni są wszyscy, jednak najczęściej chorują dzieci do drugiego roku życia. Pamiętajmy, że możemy temu skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia przeciwko pneumokokom i meningokokom.
Co to są pneumokoki i jakie choroby wywołują?
Pneumokoki to powszechnie używana nazwa bakterii Streptococcus pneumoniae, określanych również dwoinkami zapalenia płuc. Bakterie te są szeroko rozpowszechnione na świecie i rocznie powodują około 14,5 mln zachorowań oraz 800 000 zgonów u dzieci poniżej 5. roku życia[1]. W Polsce liczba zakażeń pneumokokowych nie jest dokładnie oszacowana. Wg danych NIZP-PZH w latach 2015-2016 liczba najcięższych, tzw. inwazyjnych zakażeń pneumokokowych przekraczała 950 przypadków rocznie[2]. Szacuje się, że na pneumokokowe zapalenie płuc choruje co najmniej kilkanaście tysięcy osób, a na zapalenie ucha środkowego kilkadziesiąt tysięcy osób rocznie[3].
Zakażenia pneumokokowe występują najczęściej u dzieci w pierwszych dwóch latach życia oraz u osób starszych powyżej 65. roku życia. W tych grupach wiekowych zakażenia mogą mieć ciężki przebieg o charakterze inwazyjnym oraz obarczone są wyższą śmiertelnością. Jak sama nazwa wskazuje, pneumokoki są jednym z podstawowych czynników etiologicznych bakteryjnego zapalenia płuc. Ok. 50 proc. przypadków pozaszpitalnych zapaleń płuc i ok. 30 proc. przypadków szpitalnych zapaleń u dorosłych są wynikiem zakażenia tymi bakteriami. Pneumokoki powodują również zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie ucha środkowego oraz sepsę pneumokokową – jedną
z najcięższych postaci klinicznych zakażenia. W odpowiedzi na zakażenie pneumokokami organizm odpowiada uogólnioną reakcją zapalną, która z kolei prowadzi do niewydolności wielonarządowej.
Czy meningokoki także są tak groźne?
Meningokoki (Neisseria meningitidis) to chorobotwórcze bakterie wywołujące ciężkie zakażenia inwazyjne, takie jak: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy sepsę, określane jako inwazyjna choroba meningokokowa (IChM). W przypadku zachorowania kluczowe jest natychmiastowe rozpoczęcie leczenia, jednak pierwsze objawy choroby są zwykle mało charakterystyczne, podobne do objawów np. przeziębienia, co może opóźnić postawienie prawidłowej diagnozy[4].
Inwazyjna choroba meningokokowa należy do najgroźniejszych chorób zakaźnych człowieka. Każdego roku na świecie odnotowuje się ok. 1,2 mln przypadków IChM, z których 135 000 prowadzi do zgonu. Zapadalność na IChM w Polsce jest na średnim[5] poziomie europejskim. Rocznie rejestrowanych jest ok. 200-300 zachorowań. Za większość przypadków IChM odpowiadają meningokoki serogrupy B, następnie serogrupy C. Może na nią zachorować każdy, jednak najbardziej narażone są niemowlęta
i małe dzieci (do 2. roku życia) oraz młodzi ludzie (między 15. a 24. rokiem życia)[6]. IChM oprócz wysokiego wskaźnika śmiertelności (w Polsce w 2017 r. – 18,8%) obarczona jest również wysokim wskaźnikiem powikłań i trwałych następstw (nawet do 30%) Meningokoki mogą wywoływać też zapalenie stawów, zapalenie płuc, zapalenie osierdzia i wsierdzia, zapalenie szpiku kostnego, zapalenie ucha środkowego, gardła, zakażenia w obrębie układu moczowo-płciowego i miednicy małej[7].
Szczepienia przeciw pneumokokom i meningokokom – jaka jest ich skuteczność i profil bezpieczeństwa?
Szczepienia są obecnie najlepszą formą ochroną przed pneumokokami i meningokokami. Wprowadzając odpowiednio opracowane antygeny bakteryjne do organizmu dziecka, przygotowujemy jego układ immunologiczny do szybkiej i specyficznie ukierunkowanej odpowiedzi obronnej w przypadku powtórnego zetknięcia się z antygenami chorobotwórczych bakterii. U dziecka nieszczepionego, jego organizm nie potrafi tak szybko odpowiedzieć na zagrożenie. Niedojrzały układ immunologiczny małego dziecka wprawdzie rozpoznaje „wroga”, ale odpowiada na zagrożenie z opóźnieniem. Odpowiedź obronna organizmu jest wówczas słaba i krótkotrwała[8]. Dlatego warto zaszczepić dziecko przeciwko meningokokom.
Szczepienia ochronne są szczególnie ważne dla najmłodszych dzieci od ukończenia 2. miesiąca życia do 2. roku życia, których organizm nie zetknął się jeszcze z antygenami patogennych pneumokoków czy meningokoków, krążących między ludźmi. Badania kliniczne i obserwacyjne wykazały, że dzieci, które przeszły kompletne szczepienie szczepionkami skoniugowanymi rzadziej chorowały na inwazyjną chorobę pneumokokową, zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, a także zmniejszyła się częstość nosicielstwa pneumokoków w jamie nosowo-gardłowej[9]. Równie skuteczne są szczepionki przeciwko meningokokom. Na przestrzeni ostatnich lat, w związku z wprowadzeniem w wielu krajach powszechnych szczepień przeciw meningokokom, obserwujemy trend obniżania się zapadalności na inwazyjną chorobę meningokokową.
W Polsce szczepienia przeciw pneumokokom przysługują bezpłatnie wszystkim dzieciom urodzonym po 31 grudnia 2016 r. (są obowiązkowe). Natomiast szczepienia przeciwko inwazyjnym zakażeniom meningokokowym są zalecane w Programie Szczepień Ochronnych, ale niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia[10]. Coraz więcej samorządów lokalnych w Polsce finansuje to szczepienie swoim małym mieszkańcom.
[1] O’Brien KL, et al. Burden of disease caused by Streptococcus pneumoniae in children younger than 5 years: global estimates. Lancet 2009;374:893–902.
[2] Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html.
[3] Hryniewicz W. Jak często zakażenia pneumokokowe występują w Polsce? Szczepienia info. http://szczepienia.pzh.gov.pl/main.php?p=3&id=137&sz=1016&to= (dostęp z dn. 17.08.2017).
[4] Skoczyńska A, Hryniewicz W. Zakażenia meningokokowe. Pol Merk Lek 2012; XXXII; 191, 283-5.
[5]Programy powszechnych szczepień przeciw meningokokom w Europie, Medycyna Praktyczna, Szczepienia, 04-06.2018.
[6] Konior R., Szczepienie przeciwko meningokokom. [w:] Chybicka A., Dobrzańska A., Szczapa J., Wysocki J., Pierwsze 2 lata życia dziecka. Przewodnik dla rodziców. Jak dbać o rozwój, pielęgnować i zapobiegać chorobom. Medycyna Praktyczna. Kraków. 2012.
[7] Duszczyk E., Meningokoki pod kontrolą. Medical Tribune. 09.11.2013.
[8] 27.Sloyer JL Jr, Ploussard JH, Karr LJ, Schiffman GD. Immunologic response to pneumococcal polysaccharide vaccine in infants. Ann Otol Rhinol Laryngol Suppl. 1980; 89(3 Pt 2):351–356.
[9] Mp.pl pediatria, Medycyna praktyczna dla pacjentów. Szczepienie przeciw pneumokokom. https://pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne/64435,szczepienie-przeciwko-pneumokokom (dostęp z dn.15.09.2017).
[10] Program Szczepień Ochronnych na rok 2018. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dn. 31.101.2017 r. https://gis.gov.pl/images/ep/so/pso_2017_-_nowelizacja.pdf (dostęp z dn. 07.08.2017).