W ramach narodowego programu szczepień Polska ma zakontraktowane ok. 100 mln dawek preparatu do końca roku od kilku producentów. Do tej pory otrzymaliśmy produkty firmy BioNTech/Pfizer, Moderna i AstraZeneca. Czym się charakteryzują poszczególne szczepionki i jakie są między nimi różnice? O tym w poniższym artykule.
Co to jest szczepionka?
Szczepionki to preparaty biologiczne, które poprzez imitację zakażenia mają za zadanie wytworzyć odporność podobną do tej, którą nabywamy po przechorowaniu danej choroby. Szczepionka może zawierać żywy, osłabiony lub martwy drobnoustrój, bądź jego fragmenty, które są odpowiedzialne za wywołanie reakcji immunologicznej. Zastosowanie szczepionek pozwala uniknąć ciężkiego przebiegu wielu chorób i ich następstw. Uzyskanie odporności nabytej w ten sposób jest znacznie bezpieczniejsze niż w wyniku naturalnego zachowania.
Typy szczepionek
Ze względu na rodzaj użytego antygenu rozróżniamy 3 rodzaje szczepionek:
- Szczepionki wektorowe – opierają się o wektory, którymi są wirusy zmodyfikowane tak, aby zminimalizować ryzyko zakażenia. Zwykle są to wirusy, których skuteczność i możliwość stosowania w szczepionkach potwierdzono w przeszłości, bądź wirusy nie występujące naturalnie u człowieka. Po podaniu szczepionki, organizm człowieka wytwarza silną odpowiedź immunologiczną wobec wytworzonych przez wektory białek patogenu. Szczepionki wektorowe nie mają możliwości wywołania choroby, wobec czego są stabilne i bezpieczne. Przykłady takich szczepionek przeciwko SARS-CoV-2 to te wytwarzane przez firmy AstraZeneca i Johnson&Johnson.
- Szczepionki mRNA – w tej szczepionce wykorzystuje się informację genetyczną w postaci mRNA. Nie zawiera ona aktywnego wirusa. Na matrycy mRNA produkowane są białka wirusowe, które mają wywołać produkcję przeciwciał w organizmie. Cząsteczka mRNA po wytworzeniu białka szybko się degraduje. W przypadku tej szczepionki, materiał genetyczny wirusa nigdy nie wbudowuje się do ludzkiego genomu. Zaletą tego rodzaju szczepionki jest ich wysoka immunogenność i możliwość szybkiej produkcji dużej liczby dawek. Szczepionki mRNA przeciwko SARS-CoV-2 produkowane są przez firmy Pfizer/BioNTech i Moderna.
- Szczepionki rekombinowane – powstają poprzez wbudowanie fragmentu materiału genetycznego drobnoustroju do komórek ssaków lub komórek drożdży. Powstałe w ten sposób białka izoluje się i oczyszcza, a następnie podaje pacjentowi w celu wywołania reakcji immunologicznej. Szczepionki tego rodzaju mogą być mniej efektywne w porównaniu do szczepionek nowej klasy.
Co wiemy o szczepionkach przeciwko SARS COV-19?
Obecnie w Unii Europejskiej dopuszczono do użytku dwie szczepionki mRNA – firmy Moderna oraz Pfizer/BioNTech. Obie te szczepionki podawane są domięśniowo, w dwóch dawkach. Transport szczepionek mRNA musi odbywać się w specjalnych warunkach, w temperaturze do nawet -70 stopni Celsjusza w przypadku szczepionki Pfizer/BioNTech. W przypadku szczepionek firmy Moderna zasady przechowywania są mniej restrykcyjne z powodu większej zawartości substancji pomocniczych. Obie szczepionki mają jednak zbliżoną skuteczność wynoszącą około 95% i mogą wywoływać podobne działania niepożądane – najczęstsze z nich to:
- ból głowy,
- bóle mięśni i stawów,
- dreszcze,
- zmęczenie,
- gorączka.
Pod koniec stycznia Europejska Agencja Leków zatwierdziła do użytku trzecią szczepionkę przeciwko COVID-19. Jest to szczepionka rekombinowana firmy AstraZeneca. Składa się ona z innego rodzaju wirusa (adenowirusa), który został zmodyfikowany tak, aby umożliwiał wytwarzanie białka SARS-CoV-2. W odróżnieniu od dwóch poprzednich szczepionek, zalecana jest jedynie osobom między 18, a 60 rokiem życia. Również podawana jest domięśniowo, w dwóch dawkach, jednak odstęp między nimi powinien wynosić od 4 do 12 tygodni. Działająca przy premierze Rada Medyczna zarekomendowała 28 dni odstępu pomiędzy dawkami.
11 marca br. Komisja Europejska warunkowo dopuściła do obrotu jednodawkową wektorową szczepionkę Johnson & Johnson. Dostawa szczepionki na planowanym poziomie 200 milionów dawek ma się rozpocząć w drugiej połowie kwietnia. Na podstawie danych uzyskanych w czasie Fazy 3 badania ENSEMBLE skuteczność szczepionki ocenia się na 67%. Początek ochrony obserwowano od 14 dnia i utrzymywał się 28 dni po szczepieniu. Dane wykazały również, że szczepionka była skuteczna w 85% w zapobieganiu ciężkiej chorobie we wszystkich badanych regionach i wykazywała ochronę przed hospitalizacją i śmiercią związaną z COVID-19 począwszy od 28 dnia po szczepieniu.
Szczepionka zachowa szacunkową stabilność przez dwa lata w temperaturze od -25°C do -15°C, z czego przez co najmniej trzy miesiące może być przechowywana w większości standardowych lodówek w temperaturze od 2° do 8°C. Spółka dostarczy szczepionkę przy użyciu technologii zimnego łańcucha dostaw, wykorzystywanego obecnie do transportu innych leków
Pacjent nie ma możliwości wyboru rodzaju szczepionki, którą zostanie zaszczepiony – decyduje o tym lekarz. Eksperci zapewniają jednak, że każda ze szczepionek gwarantuje ten sam poziom bezpieczeństwa.
Polska szczepionka przeciwko COVID-19
Zespół naukowców z Politechniki Warszawskiej pracuje już nad polską szczepionką przeciwko COVID-19. Szczepionka będzie opierać się na zmodyfikowanych genetycznie bakteriach E. coli, które wytwarzają fragmenty białek charakterystycznych dla SARS-CoV-2 – tak zwane kolce koronawirusa. Do opracowania szczepionki nie był potrzebny „żywy” wirus – do odtworzenia białek naukowcy wykorzystali opracowania jego kodu genetycznego. W reakcji na zaszczepienie, w organizmie powinna zostać wywołana reakcja immunologiczna. Szczepionka będzie niedługo gotowa do fazy testów na zwierzętach. Do kolejnego etapu badań potrzebny jest jednak partner – firma farmaceutyczna i dodatkowe finansowanie.