Myśląc o psychoterapii, z reguły kojarzy nam się ona z klasycznym podejściem pracy w nurtach psychodynamicznym, poznawczo — behawioralnym, czy humanistycznym. Faktycznie sprawdzone metody, oddziaływanie w kontakcie psychoterapeutycznym poprzez rozmowę ze specjalistą działa i pomaga wielu osobom radzić sobie z trudnościami. W zaciszu gabinetu terapeuci coraz częściej wykorzystują nowoczesne metody terapii. Dobry psycholog i psychoterapeuta nie ustaje w rozwoju i wykorzystuje nowe przestrzenie — podczas prowadzonej terapii, w pracy indywidualnej, grupowej, czy np. warsztatowej i psychoedukacyjnej. Psychologia nie zatrzymała się na Freudzie, umiejętnościach komunikacyjnych, rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, analizie oporu i przeciwprzeniesienia. Technologia napędza rozwój nauki: neurobiologii, metod badania mózgu. Przynosi nowe dane i świeże spojrzenie na konstrukcję psychiki ludzkiej.
Techniki badania mózgu
Nowoczesne techniki badania obrazu mózgu umożliwiają nam coraz głębsze zrozumienie jego struktury oraz wpływu zmian jego aktywności na procesy emocjonalne, poznawcze i behawioralne. Perspektywa neurobiologiczna pozwala nam pogłębić spojrzenie psychoterapeutyczne na strukturę psychiki człowieka. Monitorowanie aktywności mózgu w czasie rzeczywistym poprzez obrazowanie rezonansem magnetycznym, umożliwia badanie aktywacji poszczególnych obszarów podczas wykonywania różnych zadań czy eksperymentów. Coraz wyższa rozdzielczość obrazów strukturalnych mózgu, pozwala na bardziej szczegółowe badanie. EEG, poprzez umieszczenie elektrod na skórze głowy, mierzy elektryczną aktywność mózgu. Magnetoencefalografia (MEG) mierzy magnetyczną aktywność mózgu, która jest generowana przez elektryczną aktywność neuronów. Ta technika oferuje wysoką rozdzielczość przestrzenną i czasową, co umożliwia dokładne badanie szybkich zmian w aktywności mózgu. Spektroskopia rezonansu magnetycznego (MRS) pozwala na pomiar stężenia neurotransmiterów i metabolitów, co umożliwia badanie metabolizmu mózgowego i związków między biochemią mózgu a funkcjami emocjonalnymi i poznawczymi.
Kluczowe pojęcia w nowoczesnej psychoterapii
Neuroróżnorodność
Na bazie badań i obserwacji naukowców z różnych dziedzin, takich jak neurobiologia, neuropsychologia, neurologia, psychologia i nauki społeczne starannie pogłębiona została koncepcja neuroróżnorodności. Neuroróżnorodność odnosi się do wyjątkowej formy „okablowania” naszego mózgu — w specyficzny, niepowtarzalny u innego człowieka dla nas sposób. Różnorodność ta bazuje na genetyce i środowisku, w jakim się wychowujemy, co jest w całkowitej zgodzie z klasycznym podejściem psychoterapeutycznym, natomiast zwraca uwagę, że w świecie napędzanym przez digitalizację i globalizację świata — tempo nabywania doświadczeń jest znacznie szybsze, więc osobiste doświadczenia budują coraz większą część “okablowania”, a my sami mamy większy wpływ na “kable” bardziej niż kiedykolwiek wcześniej w historii. Różnorodność ta przejawia się w funkcjach, strukturach i połączeniach neuronalnych. Stąd współczesna koncepcja spektrum neuroróżnorodności, podkreśla wagę indywidualnych różnic w mózgu każdej osoby, zarówno w zakresie emocji, fizjologii, jak i funkcji poznawczych.
“The world needs all kind of minds”
Profesor Temple Grandin, badaczka nueroróżnorodności, opisuje swoje osobiste doświadczenia z autyzmem w swoich książkach, w tym “Thinking in Pictures” i “The Autistic Brain”. Grandin dowodzi, że neuroróżnorodność, która była dotychczasowo opisywana w sferze zaburzeń Autystycznych i ADHD — nie jest przeszkodą w funkcjonowaniu, czy osiąganiu sukcesów, a bywa wręcz wielką pomocą w życiu — przy wysokiej samoświadomości, celowym dbaniu o własne potrzebny, nabyciu pewnych umiejętności społecznych. Zdolność do myślenia w obrazach, analiza danych, wysoka kreatywność, energia, hyperfocus, racjonalne, zimne decyzje to tylko niektóre z cech atypowych, które świetnie się sprawdzają w życiu. Mózg funkcjonujący w inny sposób niż mózg większości ludzi to cenny mózg w epoce maszyn i automatyzmów.
Neuroplastyczność
Eric Kandel, amerykański neurobiolog, otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii, medycyny w 2000 roku. Badał mechanizmy uczenia się oraz pamięci, dzięki którym przybliżyliśmy się do zrozumienia zjawiska neuroplastyczności, które dotyczy mózgu każdego z nas. Neuroplastyczność to zdolność mózgu do adaptacji i zmiany poprzez ciągłą modyfikację istniejących połączeń, formowanie tworzenie nowych połączeń neuronowych, oraz “produkcję” całkiem nowych neuronów. Mózg jest dynamicznym organem, a neuroplastyczność jest procesem, który może zachodzić przez całe życie. To dzięki neuroplastyczności możemy próbować nadążać za technologią i zmianami. Mózg może przystosowywać się i reorganizować nawet w dorosłym wieku w odpowiedzi na nowe doświadczenia, naukę nowych umiejętności, naprawę po urazach mózgu oraz inne zmiany w środowisku. Dlatego skuteczność psychoterapii i zmiany wewnętrznej jest możliwa praktycznie zawsze, chociaż np. mechanizmy i przekonania depresyjne mogą nam ją bardzo utrudniać. Oczywiście istnieją ograniczenia, wpływające na tempo i rodzaj, zakres zmian. Może to być przykładowo wiek lub dotychczasowy trening rozwojowy. Neuroplastyczność jest dynamicznym procesem, który nie jest stały, ale raczej zmienia się w zależności od doświadczeń, uczenia się i innych czynników. To zrozumienie neuroplastyczności ma istotne znaczenie w kontekście psychoterapii i rehabilitacji mózgu oraz w promowaniu zdrowia psychicznego. Jednym z najbardziej znanych osiągnięć Kandela jest odkrycie mechanizmu długotrwałej potencjacji synaptycznej (LTP), który jest istotnym procesem neuroplastycznym. LTP jest zjawiskiem, które polega na wzmacnianiu połączeń synaptycznych między neuronami w odpowiedzi na powtarzające się impulsy nerwowe. To odkrycie zapewniło fundamentalne zrozumienie tego, jak mózg przystosowuje się do doświadczeń poprzez zmiany w siłach połączeń między neuronami. Oznacza to, że regularność powtórzeń w trakcie cotygodniowych spotkań z psychoterapeutą może zbudować i wzmocnić nowe, pożądane połączenia związane z nowymi przekonaniami, emocjami, myślami.
Mindfulness
Zatrzymywanie się, kierowanie uwagi ze świata zewnętrznego na świat wewnętrzny. Obserwowanie naszych myśli, uczuć, reakcji ciała — całkowicie i bez oceniania. Bycie. Ten trening uważności pogłębia kontakt i rozumienie samej/samego siebie. Mindfulness rozgaszcza się w przestrzeniach terapeutycznych i traktowane jest jako konkretne narzędzie pracy nad sobą. Używane przez psychoterapeutki wszystkich nurtów. Pomaga przy walce z chorobą uzależnienia, zatrzymuje lękowe myśli, niekończące i męczące czarne scenariusze o przyszłości. Pozwala zamknąć sprawy z przeszłości. Narzędzie sprowadza do kontaktu z samą/samym sobą, gruntuje. Zapraszające do kontaktu ze swoim oddechem, czasami wręcz uczy oddychać, ponieważ jesteśmy tak pochłonięci światem zewnętrznym, który nas porywa i przeraża. Praktyka uważności zakotwicza w “tu i teraz”, nie zmienia, ale otwiera przestrzeń do zmiany, która może się naturalnie i bez presji zadziać. Dr Richard Davidson, amerykański naukowiec, badał neuronalne podstawy emocji i style emocjonalne oraz metody ludzkiego rozwoju, w tym medytację i powiązane praktyki kontemplacyjne. Dr Davidson badał mózg m.in. Dalai Lamy oraz sam praktykował medytację. W swoich pracach naukowych odpowiedział za pomocą poprawnych metodologicznie eksperymentów na pytanie, czy i kiedy medytacja prowadzi do trwałej wewnętrznej zmiany. Pokazuje cztery obszary, w których systematyczna medytacja prowadzi do pozytywnych zmian:
- zarządzanie stresem i przeżywaniem go, w efekcie długofalowej praktyki nabywamy umiejętność szybszego powrotu do równowagi,
- zwiększenie współczucia i empatii, które prowadzą do zwiększenia poczucia szczęścia,
- podniesienie zdolności mózgu do skupienia się na jednej rzeczy i ignorowania rozproszeń,
- zmniejszenie cierpienia, które odczuwamy w wyniku „kurczowego trzymania się myśli, emocji i impulsów, które nas prowadzą przez codzienne życie”, czyli rozluźnienie lgnięcia do własnego “ja”, co możemy nazwać pewnego rodzaju dystansem do siebie samego.
Obecnie możemy znaleźć liczne publikacje na temat pozytywnego wpływu mindfulness na nasze zdrowie psychiczne. Z całą pewnością można powiedzieć, że praktyka uważności w codzienności jest umiejętnością, która pozwala utrzymać nasz mózg w zdrowiu, wspiera samoregulację emocjonalną i efektywność podejmowanych decyzji, chroni nas przed destrukcyjnym stresem. Kiedy siadamy, bierzemy oddech i stajemy się uważni, kiedy spotykamy się z innymi, by wspólnie praktykować uważność — stwarzamy sobie potencjał do zdrowej zmiany.
Technologia a psychoterapia
Współcześnie psychoterapia stale ewoluuje, wykorzystując nowoczesne technologie, badania naukowe i innowacyjne podejścia. Powstaje szereg aplikacji mobilnych, które służą do samoobserwacji, samodzielnego monitorowania emocji, nastroju, myśli. Zbierają dane, zadając pytania, analizują je i motywują przypomnieniami do pracy nad myśleniem pozytywnym, czy praktykowania technik relaksacyjnych. Programy terapeutyczne wykorzystują już sztuczną inteligencję (AI) do analizowania danych zgromadzonych od klienta i dostarczania spersonalizowanych rekomendacji i wsparcia.
Coraz większą popularnością cieszy terapia online, która zawdzięcza swój rozwój pandemii COVID, kiedy większość z nas potrzebowała wsparcia i psychoterapia online było jedynym rozwiązaniem. Powstały liczne platformy, aplikacje globalnie wspierające zdrowie psychiczne, a na wideokonferencjach, Polacy żyjący w innych krajach mogą korzystać z terapii w języku ojczystym, a terapeuci są bardziej wszechstronni i otwarci — dzięki pracy multikulturowej. Korzyści globalizacji jest wiele — terapia staje się bardziej dostępna i wygodna dla osób z ograniczoną mobilnością, również dla osób z ograniczonym budżetem.
Istnieje terapia przez wirtualną rzeczywistość (VR). W wirtualnej rzeczywistości tworzy warunki do eksponowania się w kontrolowanej przestrzeni, a to szczególnie przydatne w terapii zaburzeń lękowych, PTSD i fobii. Jeśli zbliżę się wirtualnie do pająka lub wyjdę na koncert i będę pośród ludzi — to dobry trening i możliwość omówienia z terapeutą i przepracowania trudnych przeżyć z tym związanych oraz przygotowania do próby w realu. Te nowoczesne metody terapeutyczne pozwalają na większą dostępność, elastyczność i skuteczność terapii, a także umożliwiają dostosowanie się do różnorodnych potrzeb i preferencji klientów. Jednakże ważne jest, aby pamiętać, że skuteczność każdej metody terapeutycznej może się różnić w zależności od indywidualnych cech klienta oraz rodzaju problemu, z którym się boryka.
Nowa terapia ekspozycji w rzeczywistości wirtualnej była stosowana w leczeniu PTSD u żołnierzy amerykańskich, którzy cierpieli z powodu zdarzeń wojennych, których doświadczyli w Iraku. Żołnierz w świecie wirtualnym, zakładając okulary VR znów był w środowisku wojennym, w miastach i na pustynnych drogach Bliskiego Wschodu. Odtwarzane były sytuacje, których doświadczali podczas służby — wybuchy, odstrzały, niebezpieczeństwo. W trakcie takiej ekspozycji rozmawiali o swoich myślach i emocjach z psychologami oraz wspólnie szukali metod radzenie sobie z traumą. Ponowne dotknięcie przeżyć, w bezpiecznych warunkach i praca terapeutyczna, pomogła zatrzymać zaburzenia snu, obrazy wojenne i lęk. Metoda ekspozycji w wirtualnej rzeczywistości jest skuteczną terapią w leczeniu zespołu stresu pourazowego u weteranów wojennych. Około 80% uczestników, którzy ukończyli leczenie, wykazywało klinicznie istotne zmniejszenie objawów PTSD, lęku i depresji (Rizzo et al., 2010).
Psycholodzy na Jutrzenki to gabinet psychologiczny w Warszawie, który gromadzi doświadczonych psychologów i psychoterapeutów, którzy w swojej praktyce pomagają we wszelkich trudnościach emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych. Potrzebujesz wsparcia? Nie musisz być z tym sam. Zapraszamy na konsultacje psychologiczne, psychoterapię, terapię par, terapię dla osób neuroróżnorodnych, terapię dla managerów i biznesu, warsztaty.